NGƯU TẤT

Radix Achyranthis bidentatae

1. Tên khác

Hoài ngưu tất

2. Tên khoa học

Tên khoa học: Achyranthes bidentata Blume
Họ: Rau Giền (Amaranthaceae)

3. Mô tả, phân bố về ngưu tất

Là loại cây thảo, có thân mảnh hơi vuông, cao độ 1m, Ở các đốt phình lên như đầu gối chân trâu nên gọi là Ngưu Tất (Gối trâu). Lá mọc đối, phiến lá hình trứng, đầu hơi nhọn, mép nguyên. Hoa tự mọc thành bông ở đầu cành hoặc kẽ lá, rất dễ bám vào quần áo khi vương phải. Là loại cây di thực và được trồng nhiều ở các tỉnh đồng bằng nước ta.

4. Bộ phận dùng, thu hái

Bộ phận dùng làm thuốc của cây Ngưu Tất là rễ.
Thu hái vào mùa đông khi thân lá đã khô héo. Đào lấy rễ, cắt bỏ phần trên cổ rễ và rễ con, rửa sạch đất cát, đem phơi lái rồi bó thành từng bó nhỏ, tiếp tục phơi cho tới khi da nhăn nheo, đem lăn rồi xông sinh vài lần, phơi khô, ta được vị Ngưu Tất có mùi đặc biệt, vị hơi ngọt, màu vàng tro. Dược liệu đã được ghi trong Dược điển Việt Nam (2002).
Cần chú ý phân biệt với một số vị có tác dụng tương tự như Ngưu Tất có lưu hành trên thị trường như: Xuyên Ngưu Tất (màu nâu đen), Thổ Ngưu Tất (rễ cỏ xước).

5. Thành phần hóa học

Trong rễ Ngưu Tất có saponin, chất nhầy và một số muối của ka li.

6. Công dụng, cách dùng

Dược liệu có tác dụng bổ gan, thận, mạnh gân cốt, thông huyết mạch. Dùng chữa đau lưng, mỏi gối, đau nhức xương, tê thấp, phụ nữ tắc kinh, đẻ khó.

Cách dùng: Uống 5-10g/ngày, dạng thuốc bột hay thuốc sắc; có thể dùng riêng hay phối hợp với các vị thuốc khác.

7. Một số bài thuốc từ Ngưu Tất

Bài thuốc trị rong kinh

Chuẩn bị thang thuốc gồm 12g Ngưu Tất, 16g Cỏ Nhọ Nồi, 12g Bạch Truật, 8g Bán Hạ Chế, Phục Linh 8g, Trần Bì 8g, Hương Phụ 8g, đem sắc nước uống. Mỗi ngày uống một thang, dùng liên tiếp khoảng 2-3 tuần sẽ thấy các triệu chứng đỡ hẵn.

Bài thuốc trị chảy máu cam

Ngưu Tất, Tiên Hạc Thảo, Huyết Sư theo tỉ lệ bằng nhau, đem tán nhuyễn và trộn đề. Ngày uống 3 lần, mỗi lần khoảng 10g, uống đều trong vòng 10 ngày sẽ thấy tác dụng rõ ràng.
Quế và Sơn Phù, Trạch Tả, Đan Bì, Phục Linh, Phụ Tử chế – 8g/ mỗi loại. Cho tất cả vào nồi, cho thêm 400ml nước, đun đến lúc thuốc cạn còn 100ml là được. Chia làm 2 lần và uống hết trong ngày.

Bài thuốc trị chứng cao huyết áp, khó ngủ, hoa mắt chóng mặt, rối loạn tiền đình

Mỗi ngày sắc một thang để uống, gồm 2 loại dược liệu là Ngưu Tất và hạt Muồng – mỗi loại 12g.

Bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh

Chuẩn bị thang thuốc gồm Ích Mẫu, Nghệ xanh, Tử Chế – mỗi vị 16g, Ngưu Tất, Tô Mộc, Lá Mần Tưới, Chỉ Xác 12g/ mỗi loại. Sắc lấy nước uống, mỗi lần một thang. Mỗi tháng sử dụng từ 3-5 thang thuốc.

Bài thuốc trị hạ sốt

30g Ngưu Tất, 30g Đơn Buốt. Mỗi ngày một thang, đem sắc lấy nước đặc, chia ra làm 3 lần uống.

Bài thuốc chữa phong thấp, đau lưng mỏi gối, khớp tay co quắp

Chuẩn bị 1.5 rượu trắng, Ngưu Tất 95g, Sinh Địa Hoàng 95g và đậu đen 95g. Đem Ngưu Tất, Sinh Địa tán mịn, đậu đen đem rang chín. Sau đó cho tất cả vào nồi hấp chín, rồi lấy vải bọc kín đem ngâm rượu. Mỗi ngày, 2 lần trước bữa ăn uống khoảng 15-30ml rượu thuốc trên.